pleśniakowiec lśniący – szkodnik kurników

Występowanie:

Pleśniakowiec lśniący (Alphitobius diaperinus) jest wszystkożernym chrząszczem z rodziny czarnuchowatych (Tenebrionidae). Owad ten żywi się zarówno produktami pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego, pod warunkiem że są one spleśniałe, zatęchłe lub butwiejące (stąd też wzięła się polska nazwa gatunkowa). Szkodnik ten zasiedla głównie miejsca obfite w pokarm, z dogodnymi warunkami do rozwoju jakimi są kurniki oraz fermy drobiu. Idealnym miejscami żerowania są dla niego pomieszczenia w których składuje się mieszanki paszowe dla drobiu. Jest on obecny również wokół karmideł i poideł, ponieważ rozrzucona w lekko wilgotnej ściółce pasza to idealne miejsce do życia i rozmnażania się.

Szkodliwość:

Larwy i osobniki dorosłe zaopatrzone są w bardzo mocne żuwaczki, które w okresach braku pożywienia umożliwiają uszkadzanie drewnianych konstrukcji, naruszanie tynku oraz warstw ociepleniowych kurnika. Tego typu zniszczenia mogą obniżyć właściwości termoizolacyjne nawet o 30 % i są powszechne, gdy dorosłe larwy rozpoczynają wędrówkę w poszukiwaniu dogodnych miejsc do przepoczwarczenia się. Pleśniakowiec lśniący może też stanowić zagrożenie dla ludzi, szczególnie wtedy gdy kurzak służy jako nawóz na polach znajdujących się w pobliżu domów i mieszkań. Kiedy temperatura spadnie poniżej wartości optymalnej dla tego gatunku, wówczas nocą dorosłe chrząszcze przelatują do domostw. Część z nich może powrócić do kurnika, jeśli kurzak został zgromadzony w jego pobliżu. Swobodne przemieszczanie się osobników jest możliwe dzięki dobrze rozwiniętym zdolnościom latania. Owady te są w stanie przelecieć nawet do 1,5 km. Jednak największe szkody chrząszcze wyrządzają samym ptakom. Wgryzają się początkowo w ciała martwych lub osłabionych kurcząt, gdzie żerują pod skórą. Zarówno osobniki dorosłe jak i larwy można znaleźć w organach wewnętrznych martwego ptactwa. Szacunkowo aż 30 % ciał kurcząt padłych w wyniku białaczki może być zasiedlone przez larwy i dorosłe osobniki. W ciele jednego z martwych kurcząt znaleziono nawet 25 szkodników. Pleśniakowce bardzo lubią wilgoć, ale kiedy w indycznikach lub kurnikach jest sucho szkodniki wbrew logice nie giną. Dzieje się tak za sprawą zdolności gryzienia skóry drobiu odpoczywającego na ściółce.

Znaczenie sanitarne:

Kurczęta drażnione przez chrząszcze, stale poruszają się i nie odpoczywają nawet nocą. Tak wyczerpane ptactwo ma bardzo słabe przyrosty masy ciała. Warto podkreślić, że duża szkodliwość spowodowana jest nie tyle żerem i zanieczyszczaniem przez szkodnika pasz oraz nękaniem drobiu, ale wynika ze zdolności przenoszenia przez chrząszcza wielu groźnych chorób drobiu. Pleśniakowiec lśniący jest wektorem wirusów z grupy Herpensivus, które wywołują u drobiu chorobę Mareka i białaczkę drobiu. Larwy i dorosłe osobniki żerują na odchodach zarażonego ptactwa, stając się nosicielami drobnoustrojów. Wraz ze wzrostem larw (kolejnymi linieniami) stopień ich zakażenia wzrasta. Po przepoczwarczeniu dorosłe chętnie zjadane są przez kurczęta, powodując białaczkę. Dzięki takiemu obiegowi wirusy mogą dłużej utrzymywać się w kurnikach lub indycznikach. Innymi mikroorganizmami przenoszonymi przez pleśniakowce są Escherichia coli, Salmonella typhimurum i thompsoni, Micrococcus, Streptococcus, a także Bacillus i sprawcy choroby Gumboro. Ale na tym nie koniec długiej listy, ponieważ szkodniki są żywicielami pośrednimi wielu pasożytów. Przenoszą larwy tasiemców Raillietina i Choanotaenia oraz oocysty kokcydiów – Eimeria sp. Dodatkowo w ciele szkodników może kumulować się rakotwórcza toksyna F-2, która jest wytwarzana jako metabolit wtórny przez grzyb o nazwie Fusarium roseum.

Źródła infekcji:

Do zakażenia drobiu patogenami dochodzi, gdy zainfekowany pleśniakowiec lśniący zjadany jest przez ptaki. Mimo wyeliminowania chorych kurcząt, źródłem infekcji pozostają owady, które przez dłuższy czas mogą stanowić ognisko chorobotwórcze. W ciągu pierwszych dziesięciu dni życia indyk jest w stanie zjeść około 200 larw, natomiast brojler kurzy nawet do 450 sztuk, pomimo stałego dostępu do karmy w karmnikach. Gdy populacja szkodnika nie zostanie opanowana może znacząco wpłynąć na przyrosty masy drobiu lub zwiększyć znacząco jego śmiertelność.

Biologia:

Dorosła postać (imago) ma od 5,5 do 7 mm. Ciało podłużne i owalne w zarysie, w kolorze brązowo czarnym, ze lśniącym połyskiem na pokrywach skrzydeł. Sanice są nieco większe niż samce. Pleśniakowiec lśniący ma głowę wciągniętą w tułów, aż po nasadę oczu. Czułki, aparat gębowy oraz odnóża są w kolorze czerwonobrązowym. Delikatnie owłosione czułki mają taką samą długość jak przedplecze, składają się z 11 członów, z nieco rozszerzonymi ostatnimi członami. Pokrywy skrzydeł i przedplecze posiadają delikatne punktowanie. Pomimo dobrze rozwiniętych skrzydeł lotnych, pleśniakowce rzadko latają. Jaja  drobne (1,4 mm x 0,7 mm), zaopatrzone w przeźroczystą, delikatną i cienką osłonkę jajową. Widać przez nią mlecznobiałe żółtko. Pod koniec rozwoju embrionalnego widoczne stają się plamki oczne larw. Samice umieszczają jaja pojedynczo lub w złożach od 14 do 20 sztuk (do 50). na produktach lub substracie, przyklejając je za pośrednictwem lepkiej wydzieliny. Wybierają one miejsca dobrze zamaskowane takie jak szpary oraz szczeliny w podłogach i ścianach. Czasem jaja składane są do wnętrza kawałków słomy ściółkowej. W trakcie całego życia samica może złożyć nieco ponad 2000 jaj, ale najczęściej jest to od 200 do 400 sztuk. W temperaturze 32-38oC rozwój embrionalny trwa 3,3 dnia, a w temp. wahającej się od 15,5 do 21oC z jaj rozwijają się larwy po 4,3 dnia. Natomiast w stałej temp. 15,5oC stadium L1 wylęga się po 9,7 dniach.

Rozwój:

Larwa pierwszego stadium zaraz po wykluciu jest perłowo-biała o długości 1,5 mm. Cechuje ją bardzo duża aktywność. Po 1 linieniu (L2) ma intensywny złocisty kolor, kolejne stadium jest ciemniejsze, żółtobrązowe. W zależności od warunków larwy linieją od 6 do 11 razy. Wiąże się to z temperaturą, im niższa tym więcej linień. W pełni wyrośnięta larwa ma długość od 9 do 12 mm. z ciemniejszą, wyraźnie wyodrębnioną głową i żółtobrązową resztą ciała. Przypomina ona larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych nazywane potocznie drutowcami. Stadia larwalne w 15,5-21oC trwają 48,5 dnia, im wyższa temperatura tym krócej. W optymalnych warunkach czyli w wilgotności względnej 35-45% i temp. 30oC larwy kończą swój rozwój po 34 dniach. Wraz ze wzrostem temperatury czas się skraca. Stadium poczwarki w początkowej fazie jest biało-kremowe, z czasem ciemnieje i przyjmuje barwę żółtobrązową. Poczwarka ma długość około 5 mm. Na bocznych płytkach odwłokowych posiada ona charakterystyczne szczecinki, pomagające w oznaczeniu gatunku. Posiada zdolność ruchu, zaniepokojona porusza końcem odwłoka. Po 5 do 7 dniach z poczwarek wydostają się dorosłe chrząszcze. Po opuszczeniu osłonek poczwarkowych, pleśniakowce nie są w pełni wybarwione, nie poruszają się i nie odżywiają ani nie kopulują. Dopiero po 3 dniach osiągają dojrzałość płciową. Stosunek liczebności samic do samców u tego gatunku wynosi 2,25:1. Samice są zdolne do złożenia pierwszych jaja po 11 dniach od przepoczwarczenia.

Pochodzenie:

Pleśniakowiec lśniący – nazywany potocznie czarnym chrząszczem ściółkowym. Pochodzi z krajów tropikalnych. Pierwotnie zamieszkiwał glebę, miejsca przy korzeniach, ściółkę leśną oraz butwiejące resztki roślinne (np. kukurydzę i słomę). Można było go spotkać w norach gryzoni i gniazdach ptaków, gdzie żywił się resztkami organicznymi (zwierzęcymi i roślinnymi). Wraz z importem paszy gatunek ten przybył z tropików do Stanów Zjednoczonych Ameryki. W latach 50-tych XX wieku stał się poważnym problemem dla amerykańskich hodowców brojlerów. W Europie Zachodniej pojawił się w latach sześćdziesiątych, gdzie został zawleczony również z paszą. Masowe występowanie w polskich fermach drobiu (w szczególności brojlerów) rozpoczęło się dopiero w latach 80-tych. Obecnie pleśniakowiec masowo występuje w brojlerach, przede wszystkim w wychowalniach, ponieważ panują tam specyficzne warunki dogodne do rozwoju i rozmnażania się szkodnika. Do tej pory najwięcej osobników, bo 5000 sztuk na 1 m2 ściółki pod karmnikami odnotowano w okolicach Starogardu i Szczecina.